Ντάλτον, Τζον

(John Dalton, Ίγκλισφιλντ, Κούμπερλαντ 1766 – Μάντσεστερ 1844). Άγγλος φυσικός και χημικός. Γιος υφαντουργού, αναγκάστηκε από πολύ νέος να κερδίζει ο ίδιος τη ζωή του διδάσκοντας σε δημοτικά σχολεία· συγχρόνως όμως μελετούσε φυσική και μαθηματικά και από το 1793 άρχισε να διδάσκει τα μαθήματα αυτά στο Manchester New College. Τον επόμενο χρόνο ανακάλυψε και μελέτησε πάνω στον ίδιο τον εαυτό του την τυφλότητα ως προς τα χρώματα (βλ. λ. δαλτονισμός ή αχρωματοψία). Αδιάφορος για ακαδημαϊκές θέσεις, δίδαξε ιδιωτικά (από το 1799) και αφοσιώθηκε στις έρευνες, που τον οδήγησαν στη διατύπωση (το 1802, ταυτόχρονα και ανεξάρτητα από τον Γκέι-Λουσάκ) του νόμου της θερμικής διαστολής των αερίων. Παρατήρησε τη διαφορετική διαλυτότητα των αερίων στο νερό (την απέδωσε στο διαφορετικό βάρος των μορίων που τα αποτελούν) και διατύπωσε τον νόμο των μερικών πιέσεων των αερίων, ο οποίος ορίζει ότι ένα συστατικό ενός αερίου μείγματος διαλύεται όπως αν το μόνο αυτό καταλάμβανε το χώρο του μείγματος, αποκλειόμενων των άλλων, και, γενικότερα, ότι η πίεση ενός μείγματος αερίων, περιορισμένου σε ορισμένο όγκο, είναι ίση προς το άθροισμα των πιέσεων που καθένα από τα αέρια θα ασκούσε, αν μόνο αυτό καταλάμβανε τον ορισμένο όγκο του μείγματος. Ο Ν. παραδέχτηκε και επεξεργάστηκε την ιδέα μιας ατομικής δομής της ύλης και, ξεκινώντας από την αντίληψη αυτή, διατύπωσε τον νόμο των χημικών συνδυασμών και ιδιαίτερα τον νόμο των πολλαπλών αναλογιών που φέρει την ονομασία του. Η σύγχρονη κριτική Ν. θεωρεί μάλλον ότι οι μελέτες επί των ενώσεων από τη συνένωση δύο στοιχείων σε διαφορετικές αναλογίες (οξείδια του αζώτου, ανυδρίτες του θείου, υδρογονάνθρακες), έχουν συμπληρωθεί με σκοπό μάλλον να ενισχύσουν με πειραματικά δεδομένα την ατομική θεωρία του Ν., παρά για να θεωρηθεί η θεωρία ως αποτέλεσμα πειραματικών ερευνών - αρκετά ανακριβών άλλωστε. Η πρώτη διατύπωση της ατομικής θεωρίας του Ν., συνοδευμένη με μερικά πειραματικά δεδομένα, ανάγεται στο 1803, αλλά δημοσιεύτηκε το 1805. Δύο χρόνια αργότερα, η θεωρία του Ν. εκλαϊκεύτηκε από έναν θαυμαστή του, τον Τόμας Τόμσον στο Σύστημα χημείας. Οι βασικές αρχές της νταλτονικής θεωρίας, εκτός της θεωρητικής έρευνας επί της σύνθεσης και της συμπεριφοράς των ατόμων, μπορούν να διατυπωθούν έτσι: Πρώτον, κάθε στοιχείο αποτελείται από ομογενή άτομα, αμετάβλητου βάρους· δεύτρον, οι χημικές ενώσεις σχηματίζονται με τη συνένωση ατόμων διαφορετικών στοιχείων, σύμφωνα με απλούς αριθμητικούς λόγους. Γα να παραστήσει τα στοιχεία, τις ενώσεις και τις χημικές αντιδράσεις, ο Ν. πρότεινε ένα πολύπλοκο σύστημα σύμβολων, το οποίο ποτέ δεν διαδόθηκε, επειδή αντικαταστάθηκε από τα σύμβολα που πρότεινε ο Μπερτσέλιους, τα οποία χρησιμοποιούνται ακόμα. Πρέπει να σημειωθεί για την ιστορική ακρίβεια, ότι στη διατύπωση της ατομικής θεωρίας είχε προηγηθεί του Ν. ο Ιρλανδός χημικός Γουίλιαμ Χίγκινς (1763 – 1825), ο οποίος (το 1789) δημοσίευσε τα αποτελέσματα των δικών του πειραματισμών φτάνοντας σε συμπεράσματα ανάλογα προς αυτά του Ν. Οι συνθέσεις του άζωτου και του οξυγόνου συνιστούν μια κλασική περίπτωση εφαρμογής του νόμου του Ντάλτον. Το άζωτο και το οξυγόνο σχηματίζουν πραγματικά πέντε ενώσεις, στις οποίες η ίδια η ποσότητα άζωτου συνδιάζεται με μια ποσότητα οξυγόνου, αλλά και με τη διπλάσια, την τριπλάσια, την τετραπλάσια και την πενταπλάσιά της. Αν η ποσότητα του άζωτου είναι 28 γραμμάρια, ο συνδιασμός θα γίνει με 16 ή με: 2 χ 16, 3 χ 16, 4 χ 16, 5 χ 16 γραμμάρια οξυγόνου. Ο Τζον Ντάλτον πρόσφερε πολλά στην επιστημονική έρευνα με τις μελέτες του για την συμπεριφορά των αερίων και για τις χημικές ενώσεις.